Autisme en stressmanagement

Stress. We hebben er allemaal in min of meerdere mate mee te maken. Het uit zich in onze gedachten en/of gedrag. Het ontstaat als gevolg van een bepaalde druk. Deze druk kan een positieve stimulus geven of een negatieve invloed hebben. Wanneer we deze druk ervaren als een overbelasting, noemen we het stress. Het ervaren van stress heeft te maken met ieders individuele draagkracht. Bij stressmanagement moet een nieuwe balans gevonden worden in de draaglast en de draagkracht van de persoon.

Stress verschijnselen

Stress uit zich op verschillende wijzen. Er kan b.v. sprake zijn van een grotere mate van prikkelbaarheid, lusteloosheid, of juist hyperactiviteit. Er kunnen eet- en slaapproblemen ontstaan, agressie, toename van stereotiepe gedragingen, psychosomatische klachten etc. Deze stressklachten komen bij alle mensen voor en zijn dus niet specifiek voor mensen met een stoornis in het autistisch spectrum.

Mensen met een autisme spectrumstoornis ervaren stress dubbel zo sterk. Hiervoor zijn een aantal verklaringen.

Enerzijds komt dit voornamelijk omdat de waarneming bij mensen met autisme anders verloopt. Hierdoor kunnen situaties nog dreigender en met meer verwarring ervaren worden. Dit komt mede door de autistische wijze van denken, en het niet kennen van contexten.
Anderzijds zijn er de interne- en externe stressoren die we allemaal in het normale leven kennen. Voorbeelden van externe stressoren zijn b.v. een scheiding, het overlijden van een dierbare, ontslag of juist de stress voor een sollicitatie.

Er kunnen ook interne stressoren meespelen zoals gedachtebeelden als; 'dit gaat mij niet lukken, het wordt te veel'. Voor mensen met autisme spelen naast deze interne- en externe stressoren nog andere belangrijke invloeden mee. Denk aan de sensorische problematiek, de sociale- en omgevingseisen die gesteld worden, de misverstanden die al snel kunnen ontstaan in de communicatie, de invloed van veranderingen en overgangen, het doorbroken worden van rituelen en stereotypieën, de eigen verwachtingen en het zelfbeeld, de activiteiten die gedaan moeten worden. Alledaagse, voor ons neurotypen vanzelfsprekende en simpele dingen zoals naar de wc gaan, aankleden of een boodschap doen kunnen erg stressvolle momenten zijn.
stress en coping

Bij het te veel opbouwen van stress kunnen er drie coping strategieën ingezet worden. Deze strategieën leiden tot het aanpassen aan de situatie of tot een crisis. Allereerst kan er sprake zijn van instrumentele coping. Hierbij wordt er gereageerd met het 'vechtgedrag' of het 'vluchtgedrag'. Als tweede is er de palliatieve coping. Hierbij wordt de druk en de stress die daarmee gepaard gaat, geaccepteerd en getolereerd. Een laatste copingstrategie is het cognitief neutraliseren. Het herkaderen van de situatie. Het probleem op verschillende manieren leren zien. Het relativeren.

Door het inzetten van coping strategieën, kan de mate van het ervaren van stress zich aanpassen waardoor er een nieuw evenwicht (in gedrag of gedachten) kan ontstaan. Maar het niet of verkeerd inzetten van coping strategieën kan ook leiden tot een verergering van de stress waardoor er een crisis ontstaat (of vergroot wordt) en er een blijvende onevenwichtigheid optreedt.
stress reductie

Het aanpakken van stress bij mensen met autisme is zeer belangrijk voor hun dagelijks functioneren. Om stress te reduceren zijn er twee mogelijke strategieën:

I. pas de omgeving aan.

• Zorg voor een sensorisch schone ruimte. Denk aan het prikkelarm maken t.a.v. o.a. geluiden, visuele prikkels, tastprikkels.
• Pas de communicatie aan op het niveau van de persoon met autisme en verlaag 'de' sociale verwachtingen. Zorg voor voorspelbaarheid. Kondig veranderingen aan en geef deze de tijd om te laten doordringen. Werk met aangepaste activiteiten en programma's.
• Werk daarnaast hard aan een positief zelfbeeld.

II. leer de persoon kennis en (coping) vaardigheden

Instrumentele coping
Doe aan stress communicatie. Leer de persoon om zijn stress uit te drukken met behulp van visualisaties (b.v. een stressthermometer, een stressballon). Leer ook dat er om hulp gevraagd kan worden en hoe je dit kunt doen. Oefen sociale vaardigheden. Leer ze omgaan met 'organizers' (elektronische agenda) en het plannen van ... Vooral dit laatste kan veel houvast geven en motiverend zijn, zodra zij daar zelfstandig mee kunnen omgaan. Maar bedenk ook vluchtscenario's. Waar mag de persoon heen wanneer het hem teveel wordt? Welk plekje is helemaal voor hem/haar alleen om weer even rust te vinden?

Palliatieve coping
Leer de persoon met autisme dat stress soms niet te vermijden is, er gewoon bij hoort (b.v. spanningen voor een toets/examen). Maar geef daarnaast ook de mogelijkheden aan om die stress te verwerken door o.a. stereotiepe activiteiten, het beleven van plezierige vrijetijdsactiviteiten, sport, massage en druk (denk aan Temple Grandin's 'squeeze machine'), slapen, eten van gezonde voeding en het ontspannen zijn door b.v. ademhalingsoefeningen, muziek beluisteren, lezen). De stress wordt omgezet in een activiteit die voor de persoon met autisme leuk is. Stilstaan bij de invloed van stressfactoren. In Vlaanderen wordt er door autisme centraal een vragenlijst ontwikkeld waarmee stressfactoren van een persoon met autisme in kaart kunnen worden gebracht. Er volgt een opsomming van de items met daarbij een toelichting. Opgemerkt dient te worden dat de lijst niet compleet is, maar een mooi overzicht geeft van de elementen die bij stress van invloed zijn.
stress vermindering.

Mindfulness
Mindfulness helpt eveneens om stress te leren herkennen en mee om te gaan. mindfulness_uit_engagement.pdf

Bij het aanpakken van de vermindering van stress, wordt uitgegaan van het 'sociaal' model. De stoornis en de omgeving bepalen de graad van de autistische handicap. Hoe gaat de omgeving in op het omgaan met autisme. Dat is mede bepalend voor het verlagen van het stress niveau van de persoon met autisme. De stoornis beïnvloedt de omgeving. De omgeving beïnvloedt de stoornis. Hierdoor zal het gedrag van de persoon met autisme veranderen. Door het veranderende gedrag van de persoon met autisme, zal ook de omgeving zich weer aanpassen. Dit zal leiden tot minder stress.